levensbericht 9 juli

In het katern Boeken van vorige week vrijdag in het NRC stond een recensie over een boek van Rudi van Dantzig over de balletleidster Sonia Gaskell. Omdat het geschreven is door een collega balletdanser/balletleider is het geen gewone biografie geworden; maar een verslag van hun beider leven en de invloed die zij op hem en de danswereld in Nederland heeft gehad.

Zij werd op 14 april 1904 in Vilkavikis ( Litouwen ) geboren in een welgesteld gezin. De vader Salomon Gaskelyte was graanhandelaar, haar moeder Anna Komovsky speelde zeer goed piano. Vanaf har elfde jaar volgde Sonia balletles. 
In 1914 verhuisde het gezin naar Charkov in de Oekraine; ze was een geweldige leerlinge en deed al op haar 15de eindexamen lyzeum. Ze blonk uit in schrijven en ze wilde dan ook dolgraag schrijfster worden. 

In deze periode van haar leven was zij politiek geinteresseerd en voelde zich aangetrokken tot het Zionisme. Dat werd nog versterkt door het toenemen van het antisemitisme; zij wilde emigreren naar Palestina en om dat doel te bereiken reisde ze naar het zuiden van Rusland, maar kwam niet verder dan een geblokkeerd Kaukasus. Pas in 1921 arriveerde zij in Palestina en ging werken in de kibboets Ein Harod, dat lag aan het meer van Tiberias. 

Daar ontmoette zij haar eerste man, Abraham Goldenson, een wiskundige en filosoof. Het paar verliet in 1924 Palestina en ging per schip naar Marseille en vandaar naar Parijs. Om in haar levensonderhoud te voorzien besloot zij te gaan dansen en nam daartoe danslessen o.a. bij Ljubob Egorova en Léo Staats.
Haar huwelijk met Abraham liep op de klippen; Sonia Gaskell zoals ze zich intussen was gaan noemen kreeg anorexia, die haar weerstand volledig sloopte en tuberculose deed krijgen. Ze moest een jaar kuren en daarna nam ze zich voor niet meer zelf te dansen, maar les te gaan geven. In 1936 begon zij haar eigen studio en leerde mensen kennen als André Derain en Jean Cocteau.
Tijdens haar bezoek aan de wereldtentoonstelling in Parijs in 1937 ontmoette ze de architect Heini Bauchhenss, afkomstig uit Amsterdam. Twee jaar later traden ze in het huwelijk en verhuisden naar Amsterdam. Ze opende een dansstudio aan de Zomerdijkstraat.

Tijdens de 2de wereldoorlog moest zij onderduiken.maar bleef lesgeven. In 1945 begon zij  een balletgezelschap Studio 45 , dat slechts een half jaar bestond. Ze maakte een aantal studiereizen en tijdens haar verblijf in New York kwam zij in aanraking met de nieuwe danstechnieken van Martha Graham.

In de jaren '50 bestonden er een aantal gezelschappen die allemaal werden geleid door vrouwen. De overheid vond dat deze drie gezelschappen zich moesten fuseren tot één en de dames Ter Weeme, Francoise Adret en Gaskell voerden een felle strijd die uiteindelijk in een overwinning eindigde voor Sonia.

Met haar gezelschap het Nederlands Ballet wilde ze zowel de klassieke romantische balletten als modern werk uitvoeren. In een noodtempo werden 16 balletten ingestudeerd en ze gaf jonge Nederlandse choreografen de kans eigen werk in te studeren; Rudi van Dantzig en Jaap Flier grepen die kans.  

 
Sonia had een moeilijk karakter, waardoor zij dikwijls conflicten kreeg met haar dansers. Dit leidde in 1959 tot een afsplising; een aantal dansers richtte een eigen gezelschap op Het Nederlands Danstheater. Het Nationale Ballet van Gaskell verloor mensen als Hans van Maanen, Alexandra Radius en Rudi van Dantzig; de laatste keerde na één jaar weer terug bij Gaskell.
Omdat zij alles in eigen handen wilde houden, wat bij een klein gezelschap nog wel kon, was dat niet mogelijk bij een groot gezelschap als Het Nationale Ballet. Dus verliet zij in 1968 voortijdig het gezelschap.

Zij verliet Nederland en ging naar Parijs, waar zij verder ging met wat zij als haar levenswerk beschouwde  nl. het opleiden van dansers. 9 juli overleed zij na een ziekbed. Vastgesteld mag worden dat zij ondanks alle een geweldige betekenis heeft gehad voor de danskunst  in Nederland.